Dünyada iklim krizi ile yaşanan çok hava olayları tarımı etkilerken, tarım demek öncelikle insanlığın besini demek.
Pandemide oluşan üretim ve tedarik zahmetleri ile son periyotta savaş gündemi ile yaşananlar dünyada besin güvenliğini tartışmaya açarken, son devirde bu alana çekilen dikkatlerde ses tonu yükseliyor. Besin için ikazlar artarken, ülkelerin içe kapanması da dünyada adaletsizliği gözler önüne seriyor. Uzmanlar dünyada ve Türkiye’de olanlar nasıl yorumluyor?
“Buğdaydaki fiyat artışı ekmek krizine dönüşüyor”
Dünya Gazetesi’nde tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım, dünyada artan badire ile bilhassa Ukrayna’da savaş halinin ana etkenlerden biri olduğu buğday fiyatlarında yılbaşından bu yana yaşanan yüzde 60 oranında artış ile etkilenen unlu mamullere dikkat çekti. ‘Ekmek krizi’ olarak nitelediği durumu şu formda anlattı:
Buğdaydaki fiyat artışı ekmek krizine dönüşüyor. 2022-2023 döneminde üretimin azalması ve stokların daha fazla erimesi ile buğday dış ticaretinde daha büyük soru__nların yaşanması ve açlık çekenlerin sayısında önemli artışlar olması bekleniyor.
Üreticiler TMO’ya isyan etti
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) tarafından 2021’de buğday ithalatına, yurt içindeki buğdaydan daha fazla ödeme yapıldığına dikkat çeken Yıldırım, üreticilerin haklı isyanına da yer verdi:
Üreticiler haklı olarak ‘TMO bana vermediği fiyatı ithalata, öteki ülkelerin çiftçisine verdi’ diyerek reaksiyon gösterdi. Bu nedenle 2021 yılından ders alınarak 2022 eser alım fiyatı bu reaksiyonlarda dikkate alınarak açıklanmalı. Buğday fiyatının artması ekmek fiyatının da artmasını beraberinde getirecektir. Mevcut uygulamada çiftçinin elinden ucuza alınan buğday lisanslı depolara konuluyor ve çiftçinin elinden eser çıktıktan sonra fiyatlar arttığı için endüstrici değerliye buğday almak zorunda kalıyor. Artan fiyatlar nedeniyle tüketici daha değerliye ekmek tüketmek zorunda kalıyor.
Dünyada buğday haritası nasıl?
DW Türkçe’den Emre Eser haberine nazaran, Tarım ve Orman Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı’nın (TEPGE) yılın birinci ayında yayımladığı ‘Tarım Eserleri Piyasaları-Buğday’ başlıklı raporda 2021-2022 periyodunda dünyada buğday ekim alanlarının yüzde 14,2’si Hindistan’ın olurken, Rusya yüzde 12,4 oranında bir hisseye sahip görünüyor. Avrupa Birliği (AB) yüzde 10,8, Çin yüzde 10,6 ve ABD de yüzde 6,7 ile listede yer alıyor. Üretimde de bir evvelki döneme bakıldığında 2020-2021’de Çin yüzde 17,3 ile birinci sırada, akabinde gelen AB yüzde 16,4, sonra Hindistan yüzde 13,9, Rusya yüzde 11 ve ABD de yüzde 6 oranında kapasiteye sahip oluyor.
Yine tıpkı periyotta ihracatta Rusya yüzde 19,1 ile lider pozisyonda. Yüzde 14,7 ile AB ikinci sırada yer alırken, ABD yüzde 13,4, Kanada yüzde 13,1, Avustralya yüzde 11,8 ve Ukrayna yüzde 8,4 oranında ihracattan hisse alıyor.
Uzmanlara nazaran, Türkiye, ithalat ile aldığı buğdayı katma pahalı bir halde ihraç ederken, sistemsel bir problem görünmüyor.
Dünyada 2020-2021 devrinde global buğday üretimi 776 milyon ton olarak kestirim ediliyor. TÜİK bilgilerine nazaran ise Türkiye’nin buğday üretimi 2015 yılında 22,6 milyon ton olurken, sonraki yıllar sırasıyla 20,6 milyon ton, 21,5 milyon ton, 20 milyon ton, 19 milyon ton, 20,5 milyon ton ve geçen yıl 2021’de de 17,7 milyon olarak görülüyor.
Dünyadaki üretime bakıldığında Türkiye’nin 2021’deki üretimde yerinin yaklaşık yüzde 2,64 üzere bir oran olduğu hesaplanıyor. Yine birebir raporda Türkiye’nin kendine yeterlilik oranı ise yüzde 89 olarak görülüyor. Yıllara nazaran değişen oran muhakkak bir kapasiteyi gösterirken, 2015-2019 yıllarında Türkiye, yılda yaklaşık 4 ila 6,5 milyon ton ortasında değişen ölçüde ithalat le açığı kapamaya çalışırken, bu ölçü 2020 yılında 10 milyon tonun üzerine çıkıyor.
Kısa vadede zahmet yok, uzun vade planlama önemli
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, buğday tarafında sorunun uzun vadeli olduğuna dikkat çekerken, Türkiye’nin geçmişte kendine yeterlilik oranının yüzde 100 olduğunu hatırlatıyor. Bu durumun buğday üretimi ile nüfus artış suratının yakalanamaması olduğundan kaynaklandığını belirten Suiçmez, ithalat ya da ihracat tedbirlerinden fazla üretimi artırımına yönelik tahliller ile önlem alınması gerektiğini belirtiyor.
Dünyada buğday fiyatlarında baskı sürüyor
Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği İdare Konseyi Lideri Abdülkadir Külahçıoğlu da hem dünyada hem de Türkiye’de bir arz kasveti olmadığını belirtti. Milletlerarası konferanslarda buğday özelinde 3 başlık öne çıkıyor: Enflasyon, tedarik, kısıtlamalar. Külahçıoğlu, bunu şu halde özetliyor:
Küresel manada artan enflasyon, emtialar üzerinde bir baskı oluşturuyor. İki değerli buğday tedarikçisi olan Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş yeni bir riski ortaya koydu ve büyük bir tedarik tasasına neden oldu. Son olarak Hindistan üzere kıymetli üretici ülkelerin ihracat ve ithalatta getirdikleri kısıtlamalar ve ek vergiler de global tedarik zincirindeki baskıyı arttırıyor. Bu 3 öge bir olumsuz hava yaratıyor. Lakin hasat periyodunun başlaması ile bir rahatlama bekliyoruz.
Üretilen buğday nerede kullanılıyor?
Türkiye’de üretilen buğdayın yüzde 80’inin besin dalında kullanılıyor. Yüzde 11’lik kısmı yem sanayiinde kullanılırken, yüzde 6 da tohumluk olarak saklanıyor. İstikrar için de; Türkiye’de bir üreticinin makarna ihraç etmesi, unu ithal etme koşuluna bağlanıyor. Yine TEPGE raporuna nazaran, Türkiye dünyada buğday ithalatından yüzde 4,2 oranında hisse alıyor. Bu ölçünün içinde Rusya yüzde 77,7 ile başkan pozisyonda yer alırken, yüzde 9,2 ile Ukrayna ve yüzde 3,5 ile Litvanya’dan ithalat yapılıyor.
Savaş sonrası Kanada ve AB ülkeleri buğday alımı için alternatif oluştururken, ihracatta da dalın yeni pazar bulmakta zorlanmayacağı belirtiliyor.
Suiçmez de Hindistan’ın son 10 yılda buğday özelinde yaptıklarına dikkat çekerek, üretim konusunda hakikat planlamanın kıymetinin altını çiziyor.
Buğdayda verilecek fiyat çiftçiyi teşvik edecek mi?
TEPGE raporunda, Türkiye’nin buğday haritasında ekim alanlarının dünyadaki toplam alanının yüzde 3,2 oranında olduğu, Türkiye’deki toplam tahıl ekim alanının da yüzde 44’ünü oluşturduğu görülüyor. Bu alanlarda Konya yüzde 9 oranında hissesi ile önder pozisyonda olurken, Şanlıurfa yüzde 5,8, Ankara yüzde 5,2, Diyarbakır yüzde 3,9, Yozgat yüzde 3,8, Sivas yüzde 3,5, Tekirdağ yüzde 2,8, Çorum yüzde 2,7, Kayseri yüzde 2,7 ve Mardin yüzde 2,5 oranında hisseye sahip.
Son olarak Ali Ekber Yıldırım’ın da altını çizdiği üzere, buğday üreticilerinin gözü devletin açıklayacağı buğday fiyatında. Baki Remzi Suiçmez, çiftçinin kar edebilmesi için buğdayın alım fiyatında 8 TL öngörürken, Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, artan maliyetler de dikkate alınmalı diyor. Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik de ekmeklik buğdayda 7,87 TL, durum buğdayında ise 8,30 fiyat bekliyor.
Bugün IMF de besine dikkat çekti
Uluslararası Para Fonu (IMF) Lideri Kristalina Georgieva, dünya iktisadının karşı karşıya olduğu riskleri, 2 yılın arkasında başlayan Davos’ta açıkladı. Besin ticareti ve güç arzında sınırlamaların fakir ülkeleri daha da yoksullaştıracağına değindi.
İkinci Dünya Savaşı sonrası bu büyüklükte birinci kriz ile karşı karşıya olunduğunu belirten Georgieva, gıdada kıtlık ve iklim değişikliği konusunda global işbirliğinin kural olduğunu belirtti. Fakir vatandaşlara verilecek teşviklere dikkat çeken IMF Lideri, BBC’nin haberine göre, iki önceliğin altını şu formda çizdi:
İki önceliğimiz var. Birincisi artan besin ve güç fiyatları altında ezilen toplumun en fakir bölümlerini desteklemek. İkincisi de Ukrayna’daki savaş nedeniyle ziyan gören iş kollarına takviye olmak.
Bu yıl besin fiyatları rekor düzeylere tırmanırken, petrol ve doğalgaz fiyatları da tırmanışta. Pandemiden çıkmak üzere olan global iktisatta patlak veren savaşı bu durumun en büyük nedenlerinden.
Tahıl arzında yaşanabilecek krizler kaynaklı büyüyen tasalar, dünyada birçok ülkenin enflasyonunun da uzun vakit sonra rekora taşıdı. Merkez bankalarının da enflasyonla uğraşta faiz artışlarına gitmesi ile resesyon riski konuşulmaya başlandı.
IMF Lideri Georgieva, pandemide borçlanmaları artan ülkelerin, bu faiz artışları ile borçlanma maliyetlerinde oluşacak artış konusunda telaşını her fırsatta vurgularken, hükümetlere dikkatli davranmaları konusunda ihtarda bulunmaya devam ediyor.
Sri Lanka örneğinde yola çıkarak, dünya genelinde birçok ülkede bu risklerin gerçeğe dönüşebileceği ihtarında bulunurken, Georgieva besinde arzdan çok eşit ve adil dağılım sorunu olduğunu söyledi. IMF Lideri, Hindistan’a da ihracat yasağını gözden geçirmesi konusunda davet yaptı.